Snel onthaasten
Wij moeten snel onthaasten, want anders is het te laat. Ik pik deze grappige en misschien ook verontrustende gedachte uit een bespreking van het nieuwe boek van Peter Sloterdijk in Filosofie Magazine van april 2016. Het is de Maand van de Filosofie, dus het is denk ik wel toegestaan om voor de duur van 675 woorden tegendraads afstand te nemen van de illusies van de wereld van de wereld.
In Was geschah im 20. Jahrhundert? grijpt Sloterdijk in het hem kenmerkende geestrijke proza terug op thema’s die hij eerder aan de orde stelde. Kern is nog steeds de gedachte van Pascal: l’avalanche qui pense. De mens is het breekbare wezen dat zelf de massa lostrapt die hem als een lawine zal bedelven. Homo destructivus zag het daglicht rond de Renaissance en is gedreven door een explosieve zucht naar experimenteren, exploiteren en ondernemen. Wat volgt is bekend: technisch en industrieel kunnen voeren de ambities ver voorbij de horizon van het voorstelbare. In de twintigste eeuw leidt het kennen en kunnen tot excessieve roofbouw en massale moordpartijen, omdat de ethische ontwikkeling het tempo niet kan bijbenen: de geest is uit de fles. In de negentiende eeuw voorspelt Mary Shelley de ramspoed reeds in haar beroemde parabel over de horror die zich aankondigt: het monster van Frankenstein is de ‘collateral damage’ van een oververhitte ambitie die zich tegen de mens als demiurg keert.
Volgens Sloterdijk is een spirituele en ethische revolutie nodig: mindering in plaats van vermeerdering. En deze omslag is eigenlijk ook al op handen: in de nabije toekomst zullen wij bijvoorbeeld vliegreizen, vlees eten, olie- en gasproductie als onbeschaafd, pre-modern en naïef beschouwen. Filosofie Magazine vertaalt aldus: “In de schemering tekent zich een beschavend wereldbeeld af, met waarschijnlijk postliberale trekken. De toekomst van begrippen als ‘ondernemerschap’ en ‘uitdrukkingsvrijheid’ is ongewis. Vermoedelijk zal men de romantiek van de explosie (…) vanuit het perspectief van toekomstige zonnetechnologieën beoordelen als de uitdrukkingswereld van een massacultureel, geglobaliseerd energetisch fascisme. Er zal een hybride synthese aan de macht komen van technisch avant-gardisme en eco-conservatieve matiging.”
Ik lees dit terwijl ik op weg ben naar Bibliotheekplaza en nadenk over een column die moet gaan over herrie in de trein, tribalisme, hedendaags bijgeloof en de samenhang tussen deze drie fenomenen. Dat is natuurlijk op zichzelf reeds een ambitie die veel te hoog grijpt. Maar goed: wat hebben De wereld draait door, World of Warcraft (WoW!), de Efteling, Geert Wilders, In de ban van de ring (de film), de angstcultuur van etnocentrisme, retropop, de dame tegenover mij die met veel lawaai intimiteiten in haar mobieltje spuugt, Donald Trump, kostuumfestivals en Islamic State gemeen? Het luidkeels geschreeuwde verlangen naar samenvallen met de illusie van een veilige haven die immuun is voor wat zich onontkoombaar aandient. Men zou denken dat Brussel, de VN en zelfs ook het Binnenhof als moderaters zouden optreden tussen wat zich op wereldschaal afspeelt en de begrijpelijke angsten van lokale gemeenschappen. Maar ook degenen die het zich kunnen veroorloven om onwetend en naïef te zijn, trekken zich terug: achter de barricades van de met bewakingscamera’s en geheimtaal omheinde enclaves van ons kent ons.
Tijdens Plaza wint de illusionist het van de deskundigen. De Efteling presenteert zich zoals verwacht als een topattractie van escapisme voor vluchtelingen uit de angstdroom over wat niet waar mag zijn, de futuroloog gaat zich hysterisch te buiten aan puberale fantasieën over vermeerdering van technologische explosies en de schrijver-bioloog verlangt terug naar de geuren van een wereld die niet meer is. De illusionist echter, laat zien dat wij niet veel weten en makkelijk zijn te manipuleren.
Vallen wij voor de propaganda van destructieve explosiviteit of herinneren wij ons net op tijd waarvoor wij zijn uitgevonden? Paaldanst er straks een robot in uw bibliotheek of vind ik er de rust om bedachtzaam en in stilte een boek te raadplegen? Geeft u straks gelegenheid tot het printen van een ecstasy pil of geeft u mij toegang tot de codex?
Snel onthaasten. Ik denk dat dit de opgave is voor de openbare bibliotheek. Voor het te laat is.
Stefan Hoegen
1
Geplaatst door eoaayptx op 2016-08-05 11:05:29